در چندصد سال پیش ، هیچ وقت کسی فکر نمی کرد که مردمانی از روستایی در نزدیکی بیرجند ، خانه هایی بسازند که نصفشان زیر زمین قرار دارد و یکی از ۷ روستای شگفت انگیز جهان شناخته شود. این روستا تا مرز افغانستان تنها ۳۰ دقیقه فاصله دارد و مردمانش در اصل ، افغانی هستند و در حدود ۳ قرن پیش به ایران وارد شده اند و در این روستا سکونت گزیده اند. سبک زندگی مردم این روستا با تمامی روستاییانی که حداقل در ایران شناخته ایم بسیار متفاوت است و همین امر باعث شد که این روستا برای مدتی در صدر اخبار ایران و جهان قرار بگیرد. در بدو ورود به روستا ، اولین چیزی که نظر شما را به خود جلب می کند ، سبک ساخت متفاوت خانه های این روستا است. خانه هایی کوتاه با درب های ورودی کوتاه تر. به طوری که اگر کسی با میانگین قد عادی بخواهد وارد یکی از این خانه ها شود باید حتما کمر خود را بسیار خم کند. قد اهالی روستا ، از متوسط ترین استاندارد قد در جهان هم ، کوتاه تر است و این مسئله باعث شهرت مردم این روستا به آدم کوچولو ها ، شده است.

مردم ماخونیک به سختی قدشان به حد متوسط می رسد و بلند قد ترین شخصی که در این روستا زندگی می کند ، قدش ۱۴۰ سانتی متر است. دراین روستا به علت دسترسی نداشتن به مناطق دیگر ، ازدواج ها به صورت فامیلی صورت گرفته و به صورت موروثی ، قد مردم این روستا کوتاه مانده است و نسل به نسل این کوتاهی به نسل های بعدی تا به الان منتقل شده است. البته عامل تغذیه نیز در این مورد بی اثر نیست. مردم ماخونیک تا ۵۰ سال پیش ، هیچ حیوانی را شکار نمی کردند و به هیچ عنوان چای نمی نوشیدند. همچنین گوشت هم نمی خوردند و سیگار هم استعمال نمی کردند زیرا ، انجام این قبیل کارها را گناه می دانستند. البته باید این مطلب را اضافه می کنیم که در چند سال گذشته با ورود افرادی از شهر های دیگر و  امکاناتی تازه در این شهر و همچنین خوردن قرص وقطره ی آهن ، وضعیت جسمانی نسل جدید از هر نظر بهتر شده است. خانه های روستای ماخونیک به علت شرایط جسمانی این افراد و این که روستایشان در مکانی با آب و هوای سردسیری بنا شده است ، بسیار کوتاه و کم ارتفاع ساخته می شود و علت آن هم این است که به این صورت می توانند راحت تر و سریع تر فضای داخل خانه را گرم کنند. برای ساخت هر خانه ، گودالی به عمق ۱ متر و نیم حفر می کردند  و دیواره ها را تا ارتفاع یک متری با ترکیبی از گل و سنگ ، بالا می بردند. این سبک معماری شاید بسیار بدوی به نظر برسد اما با توجه به شرایط جسمانی این مردم ، بسیار هوشمندانه هم بود.

در واقع ارتفاع سقف خانه ها و درب ورودی را با هم هماهنگ انتخاب می کردند. این مدل ساخت و ساز که منازل کوچک باشند و کمی هم در زیر زمین ، در زمستان باعث گرم شدن و در تابستان باعث خنک شدن فضای خانه ها بوده است. از نظر بافت محله های روستا نیز بسیار فشرده است و کوچه های آن بسیار باریک و تنگ است به طوری که ، شخصی با استاندارد های متداول وضعیت جسمانی ، فقط تنهایی و یک نفره می تواند از آن کوچه عبور کند. به علت دوری مردم این روستا از دیگر مناطق ، تمامی مراسم های نامزدی ، عروسی ، اعیاد ، مراسم دعا برای نزول باران و حتی جشن های سنتی و محلی آنان نیز تغییری نکرده است. مردم ماخونیک تا چند سال گذشته کفش های چوبی با لباس هایی از جنس کرباس می پوشیدند و از هر گونه اطلاعی درباره ی پیشرفت های بیرون ازروستای خود ، محروم بودند. از غذاهای محلی این روستا میتوان به آب قره قروت ، گندم کل ، گرماس ، آب دوغ ،   آب ماست ، کاچی شلغم ، قلور شیر ، کشک ، قلور ترش ، اشتر غاز ، تلخو و پختیک را نام برد. شغل مردم ماخونیک تا چند سال پیش ، دامپروری و کشاورزی بوده است اما از چند سال گذشته تا به حال این مردم ، در معادن سنگ کار می کنند و همچنین به قالیبافی نیز ، مشغول هستند.

در حال حاضر روستا نسبت به گذشته ، پیشرفت های بسیاری کرده است. با آمدن امکاناتی چون بهداشت و باز کردن کلاس های درس در مقاطع مختلف تحصیلی پایه در این روستا ، ارتباط مردم با دنیای بیرون از روستا برقرار شده است. راه دسترسی به روستا نیز اخیرا ، آسفالت شده است و دسترسی مردم اطراف و بالعکس ، مردم روستا به شهرها و روستای دیگرو اطراف ، آسان و ممکن شده است. از جمله مغازه هایی که دراین روستا باز شده است ، مغازه های خواربار فروشی و قصابی است. با وارد شدن این مواد غذایی و مصرف قرص های آهن و دیگر مکمل های مغذی دیگر ، باعث شده اند تا متوسط قد مردم روستا ، افزایش یابد. با توجه به داستانی که مرد روستای ماخونیک در پس تاریخ روستای خود داشتند ، با مطرح شدن آن در رسانه های مختلف ، تبدیل به یکی از مقصد های گردشگری و ماجراجویی نه تنها در ایران ، بلکه در خارج ازایران نیز شده اند. شهرت این روستا در بین مقاصد عجیب گردشگری به خاطر خصوصیات عجیب خودش و مردمانش آنقدر زیاد و چشمگیر است که به یکی از ۷ روستای شگفت انگیز جهان تبدیل شده است. روستای ماخونیک آثار تاریخی نیز در خود دارد که از بین آن ها می توان به سنگ نگاره ی ماخونیک ، بنای برج و قلعه ، برج گل انجیر ، منزل سرگردونی و نادر مرده اشاره کرد.